"Öğrenilmiş çaresizlik defalarca tekrarlanan ve her seferinde aynı sonuç alınan durumlarda pekişir. Yani bir takıma daha evvelden sürekli yenildiyseniz, zihninizde o takımı yenemeyeceğinize dair düşünceler oluşmaya başlar. O takımla maça çıkmadan önce umutsuz, gergin, kaygılı hissedersiniz. Bu hisler performansınızı etkiler. Bu sebeple her seferin yeni bir deneme olduğunu unutmamalı, hiç bir maç için kafanızda bir kalıp oluşturmamalısınız."
Siz hiç daha önceki olumsuz yaşam deneyimleriniz sebebiyle bir olayı yine aynı şekliyle negatif yaşayacağınızı düşündünüz mü? Olumsuz bir olay yaşıyorsunuz ve birkaç defa da yaşamınız içerisinde bu negatiflik tekrarlanıyor. Yine aynısının olacağı ile ilgili endişe etmez miydiniz? Hatta belki de aynı olumsuzluğun olacağına kendinizi hazırlardınız.
İşte bazı maçlar da böyledir. Takımınız her seferinde diğer takıma yenilir. Bu yenilgi birkaç kez tekrarlandıktan sonra artık o takımı zaten yenemediğinize dair bir inanç başlar. Her maç ayrı bir sefer, ayrı bir deneme olmasına rağmen yenileceğinizi düşünürsünüz. Hatta bu sebeple 'zaten yenemeyeceğiz' diye düşünüp öğrenilmiş çaresizlik sebebiyle yeterince çaba sarfetmemeye başlarsınız.
Peki nedir bu performansınızı etkileyen öğrenilmiş çaresizlik kavramı?
Öğrenilmiş çaresizlik tanımı Martin Seligman tarafından 1970’lerde kondu. Öğrenilmiş çaresizlik, kısaca belli bir durumda 'ne yaparsan yap, başaramayacaksın' inancıdır. Bir vazgeçme tutumu ve davranışıdır. Başaramayacağınızı düşünüp pes etme davranışı geliştirmenizdir.
Bilim adamları öğrenilmiş çaresizlik üzerine birçok deney yapmıştır. Cam tavan sendromu adı verilen deney de önemlilerinden bir tanesidir. Özellikle cam tavan sendromunu spor alanına uyarladığımızda sporcuların birçok maça karşı olan tutum ve hareketlerinin daha anlamlı açıklanacağı görülür.
Cam tavan sendromu aslında pireler üzerinde yapılan bir deneydir. Pirelerin cam bir fanusa konularak başlatıldığı bir deneydir. Fanusun içinde zıplamaya başlayan pireler öncelikle her seferinde cam tavana çarparak düşerler. Zıplamaya devam ederler ancak her seferinde sonuç aynıdır cama çarpıp düşerler. Bir süre sonra cam tavan kaldırılır. Ancak pireler cam kaldırılsa bile artık sadece tavana kadar zıplarlar. Cam tavan engelinin kaldırıldığını fark edemezler, edemedikleri gibi denemezler ve hatta daha fazla zıplayabilecekleri hâlde zıplamazlar. Engel kalksa bile en fazla cam tavan seviyesine kadar zıplarlar. Çünkü denemeyi bırakmışlardır.
Cam tavan sendromunda dış engel kalkmış olmasına rağmen kişinin içindeki engeller sürmeye devam eder bu yüzden cam tavan sendromunun diğer adı öğrenmiş çaresizliktir. Kişiler ne yaparsa yapsınlar yapabileceklerine inanmadıkları için başarılı olamazlar. Böylece sürekli bahane üreterek dış etkenlere karşı suçlayıcı tavırlar içerisinde olurlar.
Cam tavan deneyi cinsiyetin başarma sürecindeki engellerini de incelemiştir. Birçok kadın sporcu spor hayatında bu öğrenilmiş çaresizliği hisseder. Özellikle kadınlar spor dallarında daha üst pozisyonlara gelirken erkeklere göre daha fazla endişe hissedebilirler. Zaten tercih edilmeyeceklerine veya başarısız olacaklarına dair negatif düşünme eğiliminde olabilirler.
Öğrenilmiş çaresizlik defalarca tekrarlanan ve her seferinde aynı sonuç alınan durumlarda pekişir. Yani bir takıma daha evvelden sürekli yenildiyseniz, zihninizde o takımı yenemeyeceğinize dair düşünceler oluşmaya başlar. O takımla maça çıkmadan önce umutsuz, gergin, kaygılı hissedersiniz. Bu hisler performansınızı etkiler. Performansınızı etkilediği için de bazen otomatik olarak benzer sonuçlar, skorlar gelir. Bu adeta kendini doğrulayan bir kehanet gibidir. Siz böyle olduğunu düşündükçe zaten böyle olur. Bu sebeple her seferin yeni bir deneme olduğunu unutmamalı, hiç bir maç için kafanızda bir kalıp oluşturmamalısınız.
Unutmayın “Bir şeyin imkansız olduğuna inanırsanız, aklınız bunun neden imkansız olduğunu size ispatlamak üzere çalışmaya başlar. Ama bir şeyi yapabileceğinize inandığınızda, gerçekten inandığınızda, aklınız yapmak üzere çözümler bulma konusunda size yardım etmek için çalışmaya başlar” Dr. David J. Schwartz
YORUMLAR